LEASİNG SÖZLEŞMESİ
Kiralayanın bir malın zilyetliğini o maldan her türlü yararın sağlanması amacıyla bir bedel karşılığında kiracıya devrettiği, belirlenen süre sonunda mülkiyet hakkını kazanacağı yahut belirlenen süre sonunda rayicin altında satın alma hakkı tanınacak sözleşmelere finansal kiralama sözleşmeleri (leasing sözleşmesi) denir. Finansal kiralama yani leasing sözleşmesinde üzerinden kar elde edilecek bir mal söz konusudur, bu malın kullanım hakkı devredilir ancak mülkiyet henüz devredilmez. Bunlar genellikle yüksek bedelli cihazlardır. Örneğin hastanelerde kullanılan tıbbi cihazlar genellikle leasing sözleşmesi ile kullanım hakkı hastaneye verilirken mülkiyeti firmada kalır. Bu sözleşmelerde kiralayan malın zilyetliğini kiracının talebi üzerine kiracıya bırakır. Kiracıya zilyetliği bırakılan bu mal kiralayanın üçüncü bir kişiden veya kiracıdan satın aldığı veya herhangi bir şekilde daha önce mülkiyetine geçirmiş olduğu mallardır.
Finansal Kiralama Sözleşmesinin Konusu ve Tarafları
Bu sözleşmeler kiralayanın bir şekilde mülkiyetine dahil ettiği malın zilyetliğini bedel karşılığında kiracıya devretmesinden ibarettir. Konuya ilişkin 6361 sayılı mevzuat düzenlemesinde bu sözleşmenin kiralayan tarafında kimlerin olabileceği belirlenmiştir. İlgili düzenlemeye göre kiralayan sıfatına sahip olabilecek kişiler; katılım bankaları, finansal kiralama şirketleri, kalkınma ve yatırım bankalarıdır.
Sözleşmede kiracı sıfatına sahip olabilecek kişiler ise finansal kiralama işlemini kabul eden kişilerdir. Bu sıfatı oluşturan kişiler çoğunlukla ticari faaliyetleri nedeniyle tacirlerdir. Ancak kiracı tarafının yalnızca tacir olacağına ilişkin bir zorunluluk bulunmaması nedeniyle tüketicilerin de sözleşmeye kiracı sıfatıyla dahil olması mümkündür.
Sözleşmenin konusu olan malın taşınır veya taşınmaz nitelikte olması önemli değildir. Taşınır taşınmaz farketmeksizin asli niteliğini koruyan her türlü mal sözleşmenin konusunu oluşturabilir. Ancak fikri ve sınai haklar bu sözleşmelerinin konusunu oluşturamaz. Konuya ilişkin yapılan önceki kanuni düzenlemelerden farklı olarak 6361 sayılı yeni düzenleme ile bilgisayar yazılımları finansal kiralama sözleşmelerinin konusunu oluşturabilir hale gelmiştir.
Finansal kiralama sözleşmelerinin konusunu oluşturan malllara örnek olarak inşaat makineleri, her türlü endüstriyel makine, üretim tesisleri, hastane cihazları ve fabrikalar verilebilir.
Finansal Kiralama Sözleşmelerinin Kurulması
Finansal kiralama sözleşmeleri yazılı şekil şartına bağlanmıştır. Yazılı şekilde yapılmayan sözleşmeler geçerli olmayacaktır. Yazılı şekil şartı Kurul tarafından belirlenecek esaslar dikkate alınarak mesafeli bir şekilde elektronik iletişim veya haberleşme araçlarıyla da sağlanabilir.
Sözleşmenin konusu taşınmaz bir mala ilişkin ise bu sözleşmenin tapu kütüğüne şerh edilmesi gerekir. Sözleşmenin konusunun sicili bulunan bir mal olması halinde yine bu malın da ilgili sicile şerh edilmesi gerekir. Ayrıca bu durumun Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Birliğine bildirilmesi gerekir. Bu bildirim kiralayan tarafından yapılmalıdır. Birlik tarafından tutulan sicile herkesin erişim imkanı mevcuttur. Bu nedenle hiç kimse sicilde kayıtlı bulunan bilgileri bilmediğini iddia edemez.
Sözleşmenin konusuna ilişkin tescil ve şerh işlemlerinin ardından finansal kiralamaya konu mal üzerindeki ayni hak iktisapları üçüncü kişiler tarafından kiralayana karşı ileri sürülemez.
Finansal kiralamaya konu malın sözleşmenin sona ermesiyle kiracının mülkiyetine geçeceğine ilişkin bir düzenleme yapılan sözleşmeye eklenebilir. Kiracı bu hakkın doğumundan itibaren 30 günlük sürede satın alma işlemini gerçekleştirmelidir.
Tarafların Hak ve Borçları
Finansal kiralama sözleşmesi taraflara çeşitli yükümlülükler yükler. Yükümlülüklerin yanı sıra tarafların sözleşme nedeniyle doğan hakları da mevcuttur. Kiracının asli ve öncelikli borcu sözleşme konusu malın kiralama bedelini ödemektir. Ödemenin miktarına ve ne zaman yapılacağına ilişkin düzenlemeler sözleşme ile belirlenir.
Kiracı sözleşmenin kurulmasıyla birlikte malın zilyedi haline gelir. Kiralanan malı sözleşmede belirlenen usulde ve sözleşmeye aykırılık oluşturmayacak şekilde itinayla kullanmakla yükümlüdür. Zilyedi olduğu maldan bu sınırlar çerçevesinde her türlü yararı elde edebilir. Sözleşmede kararlaştırılması halinde sözleşmenin sona ermesiyle kiracının malın mülkiyetini elde etme hakkı doğabilir.
Kiracı sözleşme süresince ilgili malın bakımından ve korunmasından da sorumludur. Buna ilişkin yapılacak her türlü masraf kiracı tarafından karşılanır.
Sözleşme süresi boyunca malın uğradığı hasar ve kayıplar sigorta ile karşılanır. Ancak sigorta ile karşılanamayan bölümden kiracı sorumlu olacaktır. Söz konusu malın sigortalanması zorunludur. Sigortalama işlemini hangi tarafın gerçekleştireceği sözleşme ile belirlenir. Sigorta primlerinden sorumlu olan taraf kiracıdır.
Kiralayanın asli yükümlülüğü sözleşmeye konu malın zilyetliğini kiracıya devretmektir. Finansal kiralama sözleşmelerinde malın sözleşme tarihinden itibaren en geç 2 yıl içinde kiracıya devredilmesi gerekir. Aksinin sözleşme ile kararlaştırılması mümkündür.
Malın istenilen zamanda kiracıya teslim edilmemesi halinde Türk Borçlar Kanununda yer alan borçların ifa edilmemesi halinde uygulanan hükümler burada da uygulama alanı bulur.
Finansal Kiralama Sözleşmelerinin Sona Ermesi
Finansal kiralama sözleşmeleri de diğer sözleşme türlerinde olduğu gibi sözleşmenin belirli bir süre için yapılmış olması halinde sürenin sona ermesiyle halinde, kiracının ölmesi veya iflası gerçekleştiğinde, kiracının fiil ehliyetin, kaybettiği durumlarda kendiliğinden sona erer.
Kiracının tasfiye sürecinde olması halinde sözleşme kendiliğinden sona ermez. Kiracının bu hususta talepte bulunması gerekir. Bu konuya ilişkin sözleşmede aksi bir durumun kararlaştırılması mümkündür.
Sözleşmenin tarafları sözleşmenin süresinin bitiminden 3 ay önce bildirimde bulunmak şartıyla sözleşmenin aynı şekliyle veya birkaç hususun değiştirilerek devam etmesi için talepte bulunabilir. Bu konuda anlaşmaya varılması halinde sözleşmede kararlaştırılan süre boyunca uzatılmış olur.
Kiracı kiralama bedelini ödemeyerek temerrüde düşer ve kiralanan tarafından bedelin ödenmesi için verilen 30 günlük sürede bedeli yine ödemezse kiralayanın sözleşmeyi feshetme hakkı doğar.
Taraflardan birinin sözleşmenin ihlal edilmesine yönelik herhangi bir fiili sözleşmenin diğer tarafı için sözleşmeyi devam ettiremeyeceği nitelikteyse sözleşmenin feshi gerçekleştirilebilir.
Sözleşmenin sona ermesi üzerine sözleşme uyarınca mevcut olan satın alma hakkını kullanmayan ve bu hak sözleşme ile kendisine tanınmayan kiracının finansal kiralama sözleşmesine konu olan malı geri vermesi gerekir.
Leasing (Finansal Kiralama) ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Yukarıda leasing yani finansal kiralama ile ilgili temel kanuni düzenlemelerden ve uygulamadaki işleyişten bahsettik. Bununla birlikte bazı sık sorulan soruları burada yanıtlamakta yarar görüyoruz.
Finansal Kiralama Sözleşmesi Ne Anlama Gelir?
Bir malın kiralanması ancak belirlenen kira süresi sonunda malın mülkiyetinin kiralayana geçtiği sözleşmelere leasing (finansal kiralama) denir. Diğer türü ise, malın kiralanması ancak belirlenen kira süresi sonunda kiralayana piyasa rayicinin altında bir bedel ile satın alma hakkının tanınmasıdır.
Kimler Finansal Kiralama (Leasing) Sözleşmesinin Tarafları Olabilir?
Kiralayan sıfatına sahip olacak kişiler; finansal kiralama şirketleri, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankalarıdır. Kiracı ise her zaman olmamakla birlikte genelde tacirlerden olur.
Taşınmaz Mallar Finansal Kiralama Sözleşmelerine Konu Olabilir Mi?
Evet. Taşınır mallar gibi taşınmaz mallar da finansal kiralama (leasing) sözleşmelerinin konusunu teşkil edebilirler. Fikri ve sınai haklar finansal kiralama sözleşmesinin konusu olamaz.
Finansal Kiralama Sözleşmesinin Şekil Şartı Var Mıdır?
Evet. Bu sözleşme yazılı şekilde yapılmalıdır. Aksi takdirde geçerli bir sözleşme kurulmuş olmaz. Sözleşme konusu mal taşınmaz veya sicile kaydı gereken bir malsa tapu siciline veya ilgili sicile şerh düşülmesi gerekir.
Finansal Kiralama Sözleşmesine Konu Olan Mal İçin Sigorta Şartı Var Mıdır?
Evet. Bu sözleşmeye konu olan malın sigortalanması zorunluluk arz eder. Fakat bu sigortayı kimin yapacağı hususunu taraflar belirleyebilir. Bununla birlikte belirtmek gerekir ki, sigorta primlerini ödemekle sorumlu olan taraf kiracıdır.
Finansal Kiralama Sözleşmesi Uzatılabilir Mi?
Sözleşmenin bitimine 3 ay kala taraflardan herhangi biri, sözleşmenin aynı şekilde veya bazı şartları değiştirilmek suretiyle devam etmesi yönünde öneride bulunabilir. Bu konuda taraflar anlaşma sağlarsa sözleşmenin uzaması mümkündür.
Finansal Kiralama Sözleşmesinde Kiracı Kira Bedelini Ödemezse Ne Olur?
Kiracı, kira borcunu ödemeyerek temerrüde düşerse ve kiralayan tarafından verilecek 30 günlük süre içerisinde de ilgili bedeli ödemezse artık kiralayanın sözleşmeyi feshetme imkanı doğar.
En genel tanımı ile finansal kiralama veya diğer adı ile leasing sözleşmesi2, “işletmelerce ihtiyaç duyulan yatırım mallarının kredili olarak ithal edilmesi yerine finansman sağlamak amacı ile kiralanmasıdır.
FİNANSAL KİRALAMA, FAKTORİNG, FİNANSMAN VE TASARRUF FİNANSMAN ŞİRKETLERİ KANUNU
m.3/1
ç) Finansal kiralama: Bir finansal kiralama sözleşmesine dayalı olmak koşuluyla, bu Kanun veya ilgili mevzuatı uyarınca yetkilendirilen kiralayan tarafından finansman sağlamaya yönelik olarak bir malın mülkiyetinin kira süresi sonunda kiracıya devredilmesi; kiracıya kira süresi sonunda malın rayiç bedelinden düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması; kiralama süresinin malın ekonomik ömrünün yüzde sekseninden daha büyük bir bölümünü kapsaması veya finansal kiralama sözleşmesine göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin toplamının malın rayiç bedelinin yüzde doksanından daha büyük bir değeri oluşturması hâllerinden herhangi birini sağlayan kiralama işlemini,
d) Kiralayan: Katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları ile finansal kiralama şirketlerini,
e) Kiracı: Finansal kiralamayı kabul edeni,
II.FİNANSAL KİRALAMANIN BAŞLICA TÜRLERİ Finansal kiralamanın başlıca türleri yani leasing işlemleri çeşitli kıstaslara göre sınıflandırılabilir. Bunlara örnek olarak doğrudan – dolaylı kiralama, taşınır – taşınmaz kiralaması ve yerel -yabancı kiralamalar örnek verilebilir . Ancak doktrinde yer alan en temel 4 ayrım, kiralanan malın kullanım süresine göre yapılan “faaliyet kiralaması” {operating leasing) ve “finansal kiralama” {financial leasing) ayrımıdır.
- FAALİYET KİRALAMASI (OPERATING LEASING) Faaliyet kiralamasının temel unsurları, finansal kiralama sözleşmesine konu malın kullanım hakkının, ekonomik ömrüne oranla daha kısa bir süre için kiracıya devredilmesi ve kira sözleşmesinin yapılmasından kısa bir süre sonra kiracıya, sözleşmeyi her an bozabilme imkânının tanınmış olmasıdır . Buna bağlı olarak kiracı, kiraladığı fakat sözleşme süresi 5 henüz dolmadan demode olmuş makine ve teçhizatı kiralayana iade edebilmektedir . Bu 6 açıdan bakıldığında, faaliyet kiralamasında, kiracının sorumluluğunun yalnızca kira bedellerini ödemekle sınırlı olduğu, kiralanan mala ilişkin bakım ve onarım gibi ekonomik riskin tamamının kiralayan şirkete ait olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca finansal kiralamanın bir 7 türü olan faaliyet kiralamasında; kiralama sözleşmesi, kiralanan malın ekonomik ömründen daha kısa süreli imzalanmaktadır . Bu nedenle sözleşmenin gerektirdiği kira bedelleri 8 toplamı, kiralama konusu malın maliyet bedelini tam olarak karşılayamamaktadır
- Faaliyet kiralamasına başvurulmasının uygulamada iki temel nedeni vardır. Bunlardan birincisi, bir işletmenin büyük ama kısa süreli bir iş için, örneğin; bir inşaat şirketinin yüklendiği iş dolayısıyla ortaya çıkan makine ve teçhizat ihtiyacının karşılanması ; ikincisi 12 ise, bilgisayar veya tıbbi cihazlar gibi teknolojisi hızla değişen ve gelişen mallarda işletmenin yeni teknolojiyi yakından takip edebilmesi içindir.
M3 1/B b) Faaliyet kiralaması: Finansal kiralama dışında kalan kiralamayı
- FİNANSAL KİRALAMA (FINANCIAL LEASING)
kiralanan malın mülkiyet hakkının yasal olarak kiralayan şirkette kalmasına rağmen, ekonomik açıdan kiralanan varlık üzerindeki kontrolün kiracıya devredildiği orta veya uzun vadeli bir kiralama türüdür.
Kiralama sözleşmesinin süresinin daha uzun olması nedeniyle kiralanan malın ekonomik ömrünün önemli bir kısmını kapsayan finansal kiralama sözleşmesinde , faaliyet 15 kiralamasında olduğunun aksine mala ilişkin tüm riskler kiracıya aittir . Kiralamaya konu 16 olacak mal, kiracı tarafından seçilir, kiralayan şirket yalnızca seçilenlerin finansmanını üstlenir
Bu şekildeki kiralama sözleşmeleri genel olarak bir kiralama şirketi vasıtasıyla yapılmakta olup üçlü bir hukuki ilişkiyi içermektedir. Kural olarak malın kullanımı ekonomik ömrüne uygun bir süre ile devredilir, ayrıca bu süre içinde taraflarca sözleşme feshedilemez . 18 Kiracının ödeyeceği kira bedelleri toplamının kiralama sözleşmesi konusu malın değerine veya en azından bunun büyük bir kısmına eşit olması gerekir
Finansal kiralamada, kredi kuruluşu normal bir kredi verme işleminde olduğu gibi müşterisine fon tesis etmez ve bu fonu müşterisinin direkt kullanımına sunmaz. Finansal kiralamadaki sistemde kredi kuruluşu müşterinin istediği ve seçtiği taşınır ve taşınmazı satın alarak, söz konusu malın hukuki açıdan mülkiyeti kredi kuruluşunda kalmak kaydıyla zilyetliğini müşteriye devretmektedir. Müşteri zilyetliği altında bulunan malın kullanımı karşılığında kredi kuruluşuna bir bedel öder ve sözleşme ile kararlaştırılan süre sonunda mal ya kredi kuruluşuna iade edilmekte veya müşteri tarafından satın alınmaktadır.
- SAT VE GERİ KİRALA (SALE AND LEASE BACK) Sat ve geri kirala olarak adlandırılan leasing türü, nakit sıkıntısı içinde olan yatırımcının, maliki olduğu bir malını, bir finansal kiralama şirketine mülkiyetini devrederek akabinde aynı malı bu defa kiralama sözleşmesi ile kullanmaya devam etmesini sağlayan bir yöntemdir . Bu yöntemle yatırımcı likidite problemini çözer ve zilyetliği elinde bulunan malı 19 kullanmaya devam eder.
III.FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİ
finansal kiralama şirketinin, maliki bulunduğu varlıkların kullanım hakkını belirli bir süre için, düzenli ve periyodik ödemeler karşılığında, kiracıya devrettiği bir sözleşmedir.